Ed Cools begreep er niets van. Iedere keer als hij eraan kwam, liep Ramses Shaffy met een wijde boog om hem heen. Wat had hij Ramses misdaan? “Hij denkt dat je de hoteldirecteur bent,” legde Liesbeth List hem uit. “Hij is bang dat hij de rekening van zijn hotelkamer moet betalen.

Het is alweer jaren geleden maar Ed Cools, in die tijd directeur van het Dr. Sarphatihuis, het verpleeghuis in de Roetersstraat, moet er nog steeds om lachen. Liesbeth List, een goede vriendin van Ramses Shaffy, wist niet wat ze met hem aan moest nadat hij ontslagen was uit het ziekenhuis. Naar huis kon niet meer, maar een verpleeghuis zou wel kunnen. Alleen: Ramses wilde daar per se niet naartoe. “We deden toen maar alsof dit een hotel was, want hotels vond hij heerlijk. Hij heeft er de laatste jaren van zijn leven een goede tijd gehad.”

Cools is inmiddels vijf jaar bestuurder van het Ramses Shaffy Huis, een woongemeenschap voor oudere en jonge kunstenaars. “Een initiatief van Liesbeth en het bestuur Stichting Kunstenaarshuizen Amsterdam. We wilden graag een huis voor oudere kunstenaars, een plek waar ze elkaar kunnen ontmoeten, inspireren en kunst kunnen maken. Een gebouw dat kunst ademt. Zoiets bestond nog niet in Amsterdam.”

Geestverwantschap
Met steun van de gemeente Amsterdam en woningcorporatie Stadgenoot kwam dat huis er, aan de Piet Heinkade. “Dat ons dat is gelukt, vind ik nog steeds bijzonder. Natuurlijk kwam dat vooral door Liesbeth, inmiddels helaas overleden. Zij was onze gouden sleutel. Overal waar zij kwam, gingen deuren open. Zonder haar was het Shaffy Huis er nooit gekomen.”

Marion Vandermeulen, beeldend kunstenares en vanaf het eerste uur bewoner van het Shaffy Huis, vindt het nog elke dag fantastisch om er te wonen. “De inspiratie engeestverwantschap met andere kunstenaars, dat is prachtig. Je spreekt elkaars taal, houdt elkaar scherp bij alles wat je maakt.”

Tegelijkertijd benadrukt ze dat het Shaffy Huis bedoeld is voor zowel oudere als jongere kunstenaars. “Via Bureau Broedplaatsen zijn hier twaalf appartementen voor jonge kunstenaars. Zij kunnen hier vijf jaar wonen, dan komt de volgende groep. De bedoeling is dat jongeren en ouderen elkaar hier ontmoeten. En het werkt, we doen veel samen. We maken bijvoorbeeld samen kunst in ons groepsatelier, één van de zes ateliers in het huis.”

Cultureel havenkwartier

Ontmoeten, creëren en exposeren, daar gaat het om. En dan gaat het ook over ontmoetingen met de buurt. Cools: “In onze sociëteit vinden culturele lezingen plaats, poëziemiddagen, muziekoptredens, maar ook buurtfeestjes en VVEvergaderingen. We staan open voor alle vormen van culturele samenwerking.”
In de twee prachtige atria van het Shaffy Huis, het Liesbeth List-atrium en het binnenkort te openen ART-ium tonen bewoners hun werk. Cools: “Als het ART-ium opengaat – hopelijk tijdens onze lustrumviering in juni – kunnen ook buurtbewoners komen kijken.”

Vandaar dat Cools namens het Shaffy Huis deelneemt aan het dit jaar gestarte overleg tussen vijf culturele instellingen in het Oostelijk Havengebied: De Eester, de Nieuwe KHL, Loods 6, Mezrab en het Shaffy Huis.

“De bedoeling is dat we elkaars culturele aanbod versterken. We zijn net begonnen, maar ik verwacht er mooie dingen van. Zo denken we erover om in september een gezamenlijke culturele manifestatie te organiseren. Dat zou een mooie aftrap zijn van ons cultureel havenkwartier, want dat staat ons voor ogen.”

Het Leven Lief Huis
En dan is er het Leven Lief Huis, een droom waar Cools en Liesbeth List al mee rondliepen tijdens hun eerste plannen voor het Shaffy Huis.
Cools: “Dat wordt een kleinschalige woonvoorziening voor oudere kunstenaars die door dementie of ernstige lichamelijke beperkingen 24 uur zorg nodig hebben. Het ongelofelijke is dat ook dit plan is omarmd. Woningcorporatie Stadgenoot was meteen enthousiast, Zorggroep Amsterdam Oost (ZGAO) verzorgt de exploitatie.”

Januari 2023 begint op Oostenburg de bouw van het Leven Lief Huis, op een steenworp afstand van het Shaffy Huis. “Het wordt een prachtig gebouw met een mooie binnentuin en een buurtsociëteit. Beide kunstenaarshuizen worden buren van elkaar. Kunstenaars die niet langer zelfstandig in het Shaffy Huis kunnen wonen, mogen dan daarnaartoe. Ze hoeven de buurt niet uit.”

Cools vindt het nog steeds ongelofelijk hoeveel er is bereikt.
“Tien jaar geleden stond alles alleen nog op papier. Straks staan er twee prachtige gebouwen, voor onze bewoners en voor de rest van de stad. Want we zijn er voor iedereen.”

In deze Participatieweek nemen professionals en vrijwilligers van allerlei welzijnsorganisaties een kijkje bij elkaar.
Ze doen dat om van elkaar te leren en te weten wat er allemaal is. Maar bovenal wordt gevierd dat we echt weer bij elkaar op bezoek kunnen.

De sociëteit op de begane grond van het Ramses Shaffy Huis – een van die unieke plekken in Amsterdam waar oudere en jongere kunstenaars samen wonen en kunst maken – is een multifunctionele ruimte waar een divers cultureel programma wordt aangeboden. Op dinsdagen, woensdagen en donderdagen is hier tot 15.30 uur het cultureel atelier, onderdeel van de dagbesteding van ZGAO. Dan zwaaien Anna, autonoom
beeldend kunstenaar, en beeldend vaktherapeut Ashley er de scepter.

Anna: “We bieden een vorm van dagbesteding speciaal voor mensen met creatieve aspiraties. Iedereen met een wmo- of wlz-indicatie kan bij ons aan de slag met een eigen kunstproject.”

Op deze dinsdag aan het einde van de middag is vrijwilliger Ellen net bezig de laatste spullen op te ruimen. Een bezoekster in een rolstoel wacht – met haar kunstwerk op schoot –buiten in de zon op haar vervoer terug naar huis. Binnen is het licht in de mooie grote ruimte. Er staan bloemen, potten vol kwasten en een schildersezel met een portret van Ramses erop. De vleugelpiano in de hoek is van de chansonnier zelf geweest, een pronkstuk.

Ashley: “Je kunt bij ons onder meer schilderen, tekenen, mozaïeken, boetseren en keramieken. De materialen zijn er, maar het staat iedereen vrij om ook spullen van thuis mee te nemen.” Binnen staat koffie en thee klaar en ga je zelfstandig aan de slag. Anna: “Bezoekers leren elkaar natuurlijk kennen en het is gewoon heel gezellig, maar er wordt ook serieus gewerkt.”

Wij zijn er om een beetje op weg te helpen en tips te geven als dat nodig is, vertelt Ashley.
“Zo hielpen we iemand die slecht ziet door voor het mozaïeken reepjes op maat te snijden en de afbeelding te tekenen met dikke stift. En iemand die hier voor het eerst kwam, hielpen we zijn talent en zelfvertrouwen te ontdekken door hem iets te laten doen wat hij nog nooit eerder had gedaan.” Het zijn mooie voorbeelden uit de praktijk. Anna: “We kijken naar wat mensen nog wel kunnen, niet naar wat ze misschien niet meer kunnen.”

Ashley: “Iemand met parkinson bleek heel goed te kunnen tekenen. Als je dat ziet gebeuren en iemand zo trots ziet kijken… dat zijn gouden momenten. We zijn hier allemaal gelijkwaardig, er heerst een fijne sfeer.”

Hanz Daniel is kunstenaar – beeldhouwer en muzikant – en een van de begeleiders in het atelier. “Het is een onderdeel van de dagbesteding van ZGAO. Hier kunnen ouderen en mensen met een chronische ziekte onder begeleiding van kunstenaars kunst maken. Op dit moment werken we met mozaïek, eerder met verf, papier-maché en keramiek.”
Hij showt de oven en een aantal prachtige kunstwerkjes. “Alle disciplines komen aan bod. Mensen werken zelfstandig, we denken hier niet in onvermogen: wat kan je niet? Wat kan je nog wel, dat komt in het atelier juist heel goed tot zijn recht. Je maakt iets, heel concreet.”
Een blad met hapjes en feestelijke welkomstdrankjes komt langs, aan tafel zit iemand onverstoorbaar te mozaïeken. Intussen neemt Liesbeth Bonis, manager bij ZGAO, het woord. “Het cultureel atelier is ontstaan uit het Da Vinci Atelier in het Flevohuis. Mooi dat deze groep gelijkgestemden, mensen met affiniteit voor kunst, hier een plek heeft gevonden. Dit is een plek om mooie dingen te maken en daarvan te genieten, ook als je ouder wordt.”
Hedy d’Ancona (82) speecht vervolgens uitgebreid en uit het hoofd, ze is een vat vol mooie verhalen. “Kunstenaar zijn is een prachtig beroep, je doet iets wat je niet laten kunt. Het is fantastisch dat hier een plek is waar oudere kunstenaars kunnen creëren. Maar net zo belangrijk is het dat er nu ouderen aan kunst kunnen gáán doen.”
“Als ik de kunstenaars hier bezig zie, gaat daar iets inspirerend vanuit. Ze houden hun koppie erbij en zijn in gezelschap. Maar ook als je alleen bent – en dat komt vaak voor als je ouder bent – heb je altijd iets om te doen. Bezig zijn met kunst maakt een nieuwsgierig en vrolijker mens van je. Wat een prachtige samenwerking. Veel geluk!”