Volkskrant, 31 augustus 2017, door Iris Koppe
Kunstminnende jongeren en ouderen wonen onder één dak in Amsterdam. Nu het een succes blijkt komt er een tweede huis. ‘Er zijn regelmatig balletvoorstellingen en klassieke concerten. Er wordt wijn gedronken en bewoners spelen graag op Shaffy’s oude piano.
Metro, 30 juni 2017, door Iris Hermans
Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder staat op de voorkant te lezen, Shaffy’s beroemde imperatieven in zangvorm. Wanneer je dan de voordeur opentrekt van het Ramses Shaffy Huis, verwacht je eigenlijk binnen te komen in een gezellige chaos, waar de wijn al rijkelijk vloeit als de nul in de klok zit en waar iedereen: Mens durf te leven! in koor scandeert, al dansend en zingend. Want de artiest en iconische Amsterdammer naar wie het huis vernoemd is, hield van het leven met alles erop en eraan.
Dus wanneer je dan een voet over de drempel zet, alles meer dan spic en span is en het naar schoonmaakmiddel in plaats van naar nachtelijk Amsterdam ruikt, is dat even omschakelen. Maar iets later, zittend aan tafel in hun sociëteit en waar de verhalen van de kunstenaars rijkelijk vloeien, dan weet je: ja, hier wordt behalve gewerkt, ook geleefd! Gelukkig maar.
En geleefd wordt met jong en oud naast elkaar. ,,Ik houd van hun ideeën en jeugdige bravoure”, vertelt Russisch beeldend kunstenaar Natalia Dik over haar jongere medebewoners. ,,Het geeft mij ook weer energie.” Zij op haar beurt kan hen vertellen over haar ervaringen die ze de afgelopen decennia in alle expositie-uithoeken van de wereld opdeed. Nu woont de in Siberië geboren Natalia samen met haar grote liefde en ras-Amsterdammer Peter Rijs in het Ramses Shaffy Huis dat ze ‘een veilige haven’ noemen en een lotje uit de loterij, want de huur exclusief subsidie ligt onder de 650 euro. Ze is hier dik tevreden, en ze strijkt met verve haar penseel over haar kunstwerk in spe. Hier vindt ze rust en positieve onrust in een. Ze tuurt uit het raam naar buiten, waar een trein voorbij dendert, ,,ik houd van de eindeloze dynamiek. ” Haar helderblauwe ogen beginnen spontaan te fonkelen, ,,en van het eindeloze Amsterdamse nachtleven.” Want zij en haar Peter doen regelmatig een ‘kroegverzameling’, vrij vertaald van het Russisch naar het Nederlands, ,,in elke kroeg twee bier en dan weer door, al is dit misschien wel de beste kroeg.”
Ze schilderde onlangs een levensgroot portret van Liesbeth List. ,,Wat is ze mooi hè…” zwijmelt Siep de Haan die nauw betrokken bij het huis is, even weg bij het schilderij. Siep, onder meer founding father van de Amsterdamse Gay Pride, is een goede vriend van Liesbeth en wil het tweede kunstenaarshuis dat in de maak is, naar haar vernoemen. Hij vertelde laatst over dit huis aan minister Bussemaker en Gerdi Verbeet en de twee dames beleefden meteen het eureka-moment nadat hij was uitgesproken. ,,Wij willen óók zo’n huis, riepen ze lachend uit, maar dan voor alleen maar oud-politici.” Inclusief vergaderzaaltje waar ook geklaverjast kan worden en een katheder waar de misschien wel letterlijke laatste stand van zaken wordt besproken, ,,Ideaal toch? Het hele zooitje bij elkaar!”
Er gaat een hoop gebeuren de komende tijd, blikt hij vooruit. Exposities in het Lloyd Hotel waar een goede band mee is en ook in het huis zelf is 200 meter aan ‘expositierails’ waar van alles aan kan worden opgehangen. In het huis is een heleboel aanwezig, inclusief eventuele zorg, mocht dat nodig zijn. Maar alleen al de gelijkgestemden, voelbare inspiratie en de werken om je heen, werken positief, vervolgt hij met zijn herkenbare glimlach. ,,Een onsje kunst scheelt een kilo zorg, zeggen we altijd.”
Strenge huisregels zijn er niet, maar, en nu kijkt hij wel even streng, ,,we verwachten dat alle bewoners participeren.” Binnenkort staan avonden waarin de dialoog tussen jong en oud centraal staan op het programma en hij verheugt zich al op Roze Ramses tijdens Gay Pride. ,,Dan geven we alles een mooi roze Shaffy tintje.” Terwijl hij achter de oude vleugel van de zanger gaat zitten, denkt hij even terug aan deze ‘inspirerende vogel’ en was het iemand die volgens hem ook goed in het huis had gepast, ,,wat zou dat reuze gezellig zijn geweest.”
Tattoo- en illustratieartiest Margot Everts van Atelier Jùnn heeft niet heel veel met Shaffy, verklapt ze. Ze is van broedplaats Costa Rica en huurt een van de studio’s die ze deelt met haar liefde en zakenpartner Matthijs Uivel en bevriende kunstenaars. ,,Maar het is een fijne plek om te werken.” Van de cross-over tussen jong en oud heeft ze nog niet veel gemerkt, maar ach, haalt ze haar schouders op, ,,het blijft Nederland, hier gaat alles in het begin wat stroever.” Toch wordt regelmatig even bij elkaar in de ateliers naar binnen gekeken en voorzichtig gepraat over elkaars werk. In Berlijn en Antwerpen ervaarde ze de leeftijdloze samenwerkingen al van dichtbij, ,,daar gaat alles veel gemakkelijker als het om kunst gaat.” Verwachtingen heeft ze dan ook niet, ,,Ik houd ervan alles op zijn spontane beloop te laten. Heb je een klik met iemand hier, dan kan zomaar iets moois ontstaan. We zien wel.” Net als Ramses Shaffy eigenlijk altijd deed.
Het Ramses Shaffy Huis is een initiatief vanuit Stichting Kunstenaarshuizen Amsterdam en Liesbeth List, zangeres, actrice en de platonische grote liefde van Shaffy en Ed Cools, voormalig directeur van het Dr. Sarphatihuis waar Shaffy zijn laatste jaren verbleef. Het huis zit aan de Piet Heinkade, zit in nieuwbouwcomplex Costa Rica, heeft een eigen sociëteit waar de kunstenaars samenkomen en waar de oude vleugel van Shaffy staat en oud en jong woont en werkt naast elkaar. De oudere kunstenaars zijn 56+ (de oudste is 84) en kunnen er tot hun dood wonen. De jonge kunstenaars zijn onder de 26, komen van een erkende kunstopleiding en wonen er maximaal vijf jaar. De appartementen vallen onder sociale huur en er is een wachtlijst van zo’n 100 man. Ook huisvest het broedplek Costa Rica waar kunstenaars, variërend van fotografen tot kinderboekenschrijvers werken in hun (gedeelde) ateliers en studio’s. Ook hier geldt een selectie, de plek is erg geliefd onder kunstenaars.
De mix van beginnende en ervaren kunstenaars in het pand moet wederzijdse inspiratie stimuleren en dat allemaal in de geest van Ramses Shaffy. Gisteravond werd het gebouw geopend.
De kunstenaars wonen in de bovengelegen appartementen, waar ook een atrium is voor exposities of voorstellingen. ‘Ik vind het hier voortreffelijk wonen, echt heerlijk’, vertelt een kunstenares. ‘Dat je wonen en werken bij elkaar hebt is gewoon heerlijk.’
De appartementen zitten inmiddels allemaal vol. Er is een wachtlijst met ongeveer honderd kunstenaars.
Parool, 23 juni 2017 door Jari Goedegebuure
‘Leef, riep Ramses altijd. Dit huis is hoe wij Ramses voortleven,” zegt muzikant Gerard Alderliefste, waarop hij Vivre inzet op de vleugel waar Ramses naar verluidt veel op heeft gespeeld.
Het gebouw van woningcorporatie Stadgenoot aan de Oostelijke Handelskade bevat vierentwintig woningen voor ouderen en twaalf studio’s voor jonge afgestudeerde kunstenaars van de Amsterdamse hogescholen voor de kunsten.
Samen delen zij op de begane grond zes ateliers en een sociëteit voor lezingen, optredens en workshops. Op de gevel slaat ‘Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder’ de hoek om en op het raam prijkt een foto van Ramses Shaffy.
“Jonge en oude kunstenaars bij elkaar, het was afwachten of het zou werken. Gelukkig gaat de interactie vanzelf,” zegt initiatiefnemer en voormalig directeur van het Dr. Sarphatihuis Ed Cools.
“Er komen veel aanvragen binnen van mantelzorgers van oude kunstenaars”.
Ed Cools
Op de wachtlijst staan al honderd kunstenaars. Bestuurder Cools: “Ik had niet verwacht dat er zo’n run op die woningen zou zijn. Het is overweldigend. Er komen veel aanvragen binnen van mantelzorgers van oude kunstenaars.”
“We kijken daarom samen met Stadgenoot en Zorggroep Amsterdam Oost of we nog meer
van dit soort projecten kunnen opzetten. En als er appartementen in dit complex vrijkomen, gaan we deze proberen aan het Ramses Shaffy Huis toe te voegen.”
Liesbeth List, goede vriendin van Shaffy en tevens initiatiefnemer, kon wegens persoonlijke omstandigheden niet bij de opening zijn.
Telegraaf, 23 juni 2017, door Richard van de Crommert
Het Ramses Shaffy Huis wordt geopend; een pand waar zo’n veertig kunstenaars in appartementen wonen en werken. De belangstelling om er te leven is groot. Er is inmiddels een wachtlijst met creatievelingen die ook een appartement in het complex willen bewonen. Zo toonden afgelopen jaar onderd anderen Kitty Courbois en Peter Faber belangstelling voor en stekje in het artiestencomplex.
Het Ramses Shaffy Huis is een burgerinitiatief vanuit de Stichting Kunstenaarshuizen Amsterdam en richt zich op de combinatie van wonen, werken, creëren en exposeren. Het Ramses Shaffy Huis is gerealiseerd in het nieuwbouwcomplex Costa Rica, gelegen aan de Piet Heinkade, en bestaat uit een sociëteit op de begane grond en 36 woningen op de eerste twee verdiepingen van het gebouw. Deze woningen heeft Stadgenoot gereserveerd voor jonge en oudere kunstenaars en zijn sinds juni 2016 allemaal bewoond. De jonge kunstenaars zijn recent afgestudeerd aan de Amsterdamse kunstopleidingen, terwijl de oudere kunstenaars al veel ervaring hebben opgebouwd en soms zelfs al een heel werkzaam leven achter de rug hebben. Het idee achter het Ramses Shaffy Huis is dat jong en oud elkaar blijven inspireren, creatief blijven en de eigen vitaliteit stimuleren
en behouden.
In de sociëteit komen de kernpunten creëren, exposeren en ontmoeten bij elkaar en is ook een zorgpunt ingericht door Zorggroep Amsterdam Oost, zodat mensen die meer zorg nodig hebben dit dichtbij huis kunnen regelen wanneer ze daaraan behoefte hebben.
Broedplaats Costa Rica is gevestigd op de begane grond, naast de sociëteit. Het omvat zes ateliers voor kunstenaars vanuit het Ramses Shaffy Huis en voor kunstenaars van buitenaf. Broedplaats Costa Rica wordt gerund door Stichting Urban Resort. Urban Resort is een non-profitorganisatie die betaalbare werkruimtes, soms gecombineerd met woonruimte, realiseert voor de culturele en sociale sector. Hierbij gaat het om plekken om te werken en vrijuit te experimenteren op artistiek, sociaal en maatschappelijk vlak. Broedplaats Costa Rica is een initiatief van Urban Resort en Bureau Broedplaatsen van de gemeente Amsterdam.
Het Ramses Shaffy Huis is gevestigd in het voormalige Oostelijk havengebied aan het IJ, dat zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld tot een stedelijk woon- en leefgebied met een uitgesproken culturele signatuur. Langs het IJ zijn vele culturele centra gevestigd: Pakhuis de Zwijger, Pakhuis Wilhelmina, Het Lloyd Hotel Culturele Ambassade, De Nieuwe KHL, Club Panama, Eye en A’DAM Toren. Dit biedt de bewoners van het Ramses Shaffy Huis de mogelijkheid te participeren in de aanwezige culturele netwerken.
Het Ramses Shaffy Huis is mede mogelijk gemaakt door het bestuur van de stichting Kunstenaarshuizen Amsterdam in samenwerking met woningcorporatie Stadgenoot, Urban Resort, het gemeentelijk Bureau Broedplaatsen, Stadsdeel Oost, Stichting Ramses Shaffy Fonds voor jonge kunstenaars, Zorggroep Amsterdam Oost, Het Roomsch Catholijk Oude Armen Kantoor, Het Fonds Sluyterman van Loo, Stichting Hulp na Onderzoek, de Ramses Raad, Studio Ernst, Stijl No7, Het Andreas Cultuurfonds en natuurlijk de veertig kunstenaars van het Ramses Shaffy Huis.
Trouw, 6 januari 2017, door Catrien Spijkerman
Heel belangrijk: het is géén bejaardenhuis, benadrukt Joep Königs (58), terwijl hij rondkijkt in zijn nieuwe optrek. Sinds vijf maanden woont hij niet meer in zijn koetshuis in de Eindhovense binnenstad, maar betrekt hij een driekamerappartement aan de Oostelijke Handelskade in Amsterdam. Eén kamer gebruikt hij als atelier om te ‘kleuren’ – zoals hij zijn schilderwerk steevast noemt – maar ook in de andere kamers staan en hangen overal waar je kijkt schilderijen, de meeste van beeldschone vrouwen.
Königs woont in het gloednieuwe Ramses Shaffy Huis, dat oude kunstenaars een woning biedt. In maart wordt het huis officieel geopend, een half jaar geleden kregen de eerste bewoners hun sleutel. “Ik wil in de krant niet in detail treden over waarom ik de afgelopen tijd niet zo fit was – daar ben ik te trots voor”, legt Königs zijn verhuizing uit. “Laten we eerlijk zijn: we worden allemaal ouder. De kunst is dan een vorm te vinden waarin we tóch kunnen blijven wie we zijn: kunstenaars.”
Oprichter Ed Cools (63) kwam op het idee voor het Ramses Shaffy Huis toen hij nog bestuurder was van het Dr. Sarphatihuis, een Amsterdams verpleeghuis. Zangeres Liesbeth List, die ambassadeur was van dat huis, vroeg Cools om raad: ‘Wat moeten we met Ramses?’ De artiest had zorg nodig, maar peinsde er niet over zich te laten opnemen in een verpleeghuis. Cools: “Uiteindelijk heeft Liesbeth hem maar voorgehouden dat hij naar een hotel ging.”
Door Ramses Shaffy besefte Cools dat oude kunstenaars andere behoeften hebben dan ‘normale’ oude mensen, vertelt hij. “Ramses zat in het Sarphatihuis altijd achter de piano. Kunstenaars hebben een andere levensstijl dan ‘normale’ mensen, die willen ze behouden. Bij normale kleinschalige woonvormen koken bewoners bijvoorbeeld samen. Dat zie ik kunstenaars echt niet doen, zeker niet als ze artiest zijn. Die willen ’s avonds optreden, en slapen daarna een gat in de dag. Dat zijn ze gewend.”
Toen Cools met vervroegd pensioen ging, kwam hij List weer tegen en samen pakten ze hun oude plan voor een kunstenaarshuis weer op. Ze vonden woningcorporatie Stadgenoot en thuiszorgorganisatie Zorggroep Amsterdam Oost als partners. Het Ramses Shaffy Huis biedt twintig appartementen voor wie (bijna) 60 is of ouder en ‘aantoonbaar’ kunstenaar, vier appartementen zijn er voor ‘aantoonbaar kunstminnenden’ van 60-plus. Op voorstel van de woningcorporatie heeft het Ramses Shaffy Huis bovendien twaalf appartementen voor jonge kunstenaars onder 27 jaar. Aangezien het sociale huurwoningen zijn, mogen de bewoners niet meer verdienen dan ongeveer 40.000 euro per jaar.
Een zorgvraag is geen vereiste; op dit moment maken volgens Cools slechts zes oudere bewoners gebruik van thuiszorg. Kunstenaars met dementie kunnen er vooralsnog niet terecht. “We wilden voorzichtig beginnen, dus we hebben geen mensen met zware zorgindicaties”, zegt Cools. Als de zorgvraag van de bewoners op den duur toeneemt, is dat volgens hem echter geen probleem, zelfs 24-uurszorg is mogelijk. “Er kan tegenwoordig een heleboel met thuiszorg, onder andere door de persoonsgebonden budgetten.”
Het geeft schilder Königs een ‘veilig gevoel’ dat hij zich, ondanks eventuele handicaps, toch kan omringen met zijn ‘eigen soort’, vertelt hij. Niet alleen omdat hij met kunstenaars zo fijn over kunst kan praten. “We kunnen elkaar op termijn wellicht helpen om het kunstenaarschap te blijven uitoefenen. Alleen andere kunstenaars begrijpen hoe belangrijk dat is.” Hij ziet het al gebeuren in het groepje buren met wie hij af en toe een borrel drinkt: één van hen, een muzikant, is door een hersenbloeding deels verlamd. De anderen helpen hem soms bijvoorbeeld een tekst uit te werken. “Stel dat een ander over een paar jaar ook last krijgt van zijn beperkingen, dan zijn we in de tussentijd hopelijk zo hecht geworden dat we voor elkaar kunnen bijspringen.”
In de gangen van het appartementencomplex is het met de steriele witte en lichtbruine muren nog opvallend kaal en stil – de door Cools beoogde ‘kunstenaarssfeer’ is nog ver weg. Daar zal spoedig verandering in komen, verzekert hij. “Er komt een kunstbibliotheek in één van de atriums, en exposities op de gangen – allemaal door de bewoners zelf georganiseerd. Vorige maand hadden we de eerste dansvoorstelling in het atrium, door vijf dansers op leeftijd.” De sociëteit op de begane grond – een andere nu nog kale ruimte – kunnen de kunstenaars in de toekomst gebruiken voor kleinkunst, workshops, concertjes, poëzievoordrachten, en om samen een borrel te drinken.
Een kunstenaar moet door, en door, en door, zegt conceptueel kunstenaar Hreinn Fridfinnsson (73). Fridfinnsson komt oorspronkelijk uit IJsland, maar woont al zo’n 45 jaar in Nederland. Aangezien het hem niet meer lukte de smalle trap te beklimmen van zijn voormalige woning in de Pijp, verhuisde hij een paar maanden geleden naar het Ramses Shaffy Huis. De thuiszorg die hij in de Pijp ontving, verhuisde mee naar zijn nieuwe plek.
Dat hij nu in een huis met andere kunstenaars op leeftijd woont, doet hem eigenlijk niet zo veel, vertelt hij. “Leeftijd speelt in kunst geen rol. Mijn fysieke gesteldheid is nooit een belemmering geweest. Ik heb al heel lang een handicap waardoor ik moeilijk kan bewegen, en nauwelijks kan lopen. Ik heb daarom een aantal assistenten van onder andere de Rietveld kunstacademie. Mijn collega’s zijn altijd veel jonger dan ik.”
De sociale evenementen met mede-bewoners heeft hij allemaal gemist; Fridfinnsson heeft het namelijk drukker dan ooit met zijn werk. “Straks komt er ook weer een 25-jarige collega om aan een project te werken, ik denk dat het nachtwerk wordt.” Dat hij het ooit rustiger aan gaat doen, is ondenkbaar. “Ik kan niet anders. Mijn ideaal is voor altijd zo door te gaan.”
In het Ramses Shaffy Huis wordt die drang begrepen en gefaciliteerd. De animo is dan ook groot: de appartementen zitten vol, en er is een wachtlijst van ongeveer 80 oudere kunstenaars. Eén van die wachtenden is acteur Peter Faber (74), die volgens Cools geregeld belt om ‘grappend te vragen of er al iemand dood is’.
“Maar de meeste bewoners zijn nog heel jong, die gaan voorlopig niet weg”, zeg Faber verontwaardigd aan de telefoon. Hij is bovendien teleurgesteld dat een inkomensgrens geldt. “Ik ga een jaar niks verdienen, kijken of het dan wel mag. In de tussentijd ben ik maar verhuisd naar een huis boven de supermarkt, zodat ik in ieder geval voor mezelf kan blijven zorgen. Alleen het lijf wordt ouder, de kunstenaar zelf niet. Daarom leek het me juist zo heerlijk om in dat huis te wonen: een broedplaats voor mensen die elkaar inspireren en allemaal doorgaan tot de laatste snik.”
Het Ramses Shaffy Huis is niet het enige huis voor kunstenaars op leeftijd. In het Rosa Spier Huis in Laren is plaats voor 73 oudere kunstenaars, die daar ook zorg kunnen ontvangen. Het fungeert ook als culturele ontmoetingsplaats, en biedt de kunstenaars een podium. Tilburg heeft het Ru van Rossemhuis Mariëngaarde met een vergelijkbare functie.
Parool, 7 mei 2016 door Laura Obdeijn
“Tijdens de kijkdag in april zagen we veel jonge, enthousiaste kunstenaars die naar een kamer kwamen kijken. Eentje vroeg of hij samen met oude rockers kwam te wonen,” vertelt Ed Cools, voormalig directeur van het Dr. Sarphatihuis en samen met zangeres Liesbeth List initiatiefnemer van het Ramses Shaffy Huis, dat naar verwachting half juni open gaat.
In Laren bestaat al langer een woon- en werkcentrum voor oudere kunstenaars. De initiatiefnemers bedachten dat er ook in Amsterdam behoefte is aan zo’n voorziening. “Veel mensen kennen het Rosa Spierhuis, maar willen niet weg uit de stad,” zegt Cools. “Nu kunnen ze hier met gelijkgestemden blijven werken en creëren.”.
De mengeling van jong en oud is een verrijking
In het Ramses Shaffy Huis zijn vierentwintig woningen voor ouderen, en twaalf studio’s voor jonge afgestudeerde kunstenaars van de Amsterdamse hogescholen voor de kunsten. Cools: “De mengeling van jong en oud is een verrijking.” Zo kunnen de jonge kunstenaars bij de oudere garde terecht voor advies en kunnen ervaringen en kennis worden uitgewisseld.
“We hebben de laatste jaren flink moet leuren, maar nu hebben we een schitterend pand,” zegt Cools. “Ik zou er zelf wel willen wonen.” Het Costa Ricagebouw, met uitzicht over het IJ, is eigendom van Stadgenoot. Stichting Ramses Shaffy Huis heeft daarbinnen twee etages toegewezen gekregen. In de plint komt een gezamenlijke ruimte met ateliers en expositieruimtes. Ook komt er een kunstenaarssociëteit voor lezingen, optredens en workshops. Bijdragen van fondsen houden het wonen betaalbaar.
In het gebouw moet het ‘Shaffy-gevoel’ terug komen. Cools: “Een sfeer van vrijheid en genieten.” Met kunst aan de muur en Shaffy’s vleugel in de sociëteit. “Maar de sfeer maken ze vooral met elkaar. Wat dat betreft zijn de bewoners de pioniers.”